Phân bón là yếu tố không thể thiếu trong quá trình canh tác nông nghiệp và chăm sóc cây trồng. Chúng cung cấp các dưỡng chất thiết yếu như đạm (N), lân (P), kali (K) cùng nhiều vi lượng khác giúp cây phát triển khỏe mạnh, tăng năng suất và chất lượng nông sản. Trong bài viết này, hãy cùng Ecoteway tìm hiểu ngay chủ đề này nhé.
Phân bón là các chất hoặc hợp chất chứa một hoặc nhiều nguyên tố dinh dưỡng quan trọng cho sự phát triển và sinh trưởng của cây trồng. Chúng có chức năng cung cấp dinh dưỡng cho đất, từ đó có thể cải thiện chất lượng đất để phù hợp hơn với nhu cầu của từng loại cây.
Nói một cách đơn giản, phân bón là các chất dùng để bón vào đất, nhằm cung cấp dinh dưỡng cho đất và cây trồng, giúp cây phát triển khỏe mạnh, cân đối và cho năng suất tốt.
Dựa trên nguồn gốc, phân bón được chia thành hai loại chính: phân bón hữu cơ và phân bón vô cơ.
– Phân bón hữu cơ: Loại phân này có nguồn gốc từ các chất hữu cơ, vi sinh vật, động vật, thực vật,… Phân bón hữu cơ bao gồm nhiều loại khác nhau như phân hữu cơ truyền thống, phân hữu cơ vi sinh, phân hữu cơ khoáng và phân hữu cơ sinh học.
– Phân bón vô cơ: Loại phân này có nguồn gốc từ các chất khoáng, vô cơ tự nhiên hoặc các sản phẩm hóa học. Trong phân bón vô cơ, có nhiều loại như phân đơn, phân phức hợp và phân hỗn hợp.
Ngoài ra, phân bón có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau: theo phương pháp bón (phân bón rễ và phân bón lá), theo nguồn gốc và cách chế biến (phân công nghiệp, phân vi sinh, phân tự nhiên,…), theo trạng thái vật lý (phân bón dạng lỏng, dạng rắn), theo thành phần (phân đơn, phân hỗn hợp) và theo nguyên tố dinh dưỡng (phân đa lượng, phân trung lượng, phân vi lượng).
Nhiều yếu tố có ảnh hưởng đến sự phát triển, năng suất và chất lượng của cây trồng, bao gồm khí hậu, đất, giống cây, nước, sâu bệnh, môi trường và phân bón. Trong số đó, phân bón đóng một vai trò vô cùng quan trọng.
Từ xưa, ông cha ta đã có câu “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống” hoặc “Người đẹp vì lụa, lúa tốt vì phân” để nhấn mạnh vai trò quan trọng của phân bón trong canh tác nông nghiệp và sự phát triển cân đối, ổn định của giống cây trồng.
Phân bón sẽ cung cấp các chất dinh dưỡng thiết yếu cho sự phát triển của cây trồng. Tất cả các loại phân bón, cả vô cơ và hữu cơ, đều chứa đầy đủ N, P, K, các nguyên tố trung lượng (Ca, Mg, S) và các nguyên tố vi lượng (Fe, Cu, Mn, B, Mo…) cần thiết cho nhu cầu sinh trưởng của cây.
Phân bón là nguồn cung cấp dinh dưỡng chính cho cây trồng thông qua hệ thống rễ, đóng vai trò quyết định đến năng suất của cây.
Nếu sử dụng phân bón cân đối và hợp lý, năng suất cây trồng sẽ tăng cao, phát triển vượt trội, không có hiện tượng mất mùa, hạn chế sâu bệnh hại và nâng cao chất lượng nông sản. Ngược lại, nếu bón phân không hợp lý, cây sẽ phát triển không cân đối, năng suất thấp, chất lượng kém và dễ bị sâu bệnh tấn công.
Ví dụ, đạm (N) là chất không thể thiếu trong quá trình phát triển của cây trồng, làm tăng hàm lượng protein trong cây. Ngoài ra, nó là thành phần chính của các chất hữu cơ như axit nucleic, diệp lục tố. Cây trồng cần đạm trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển, nhưng mỗi loại cây lại cần một lượng đạm khác nhau.
Nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng khác nhau tùy theo giai đoạn sinh trưởng và phát triển. Ví dụ, ở giai đoạn đầu, cây cần đạm để phát triển rễ, thân và lá.
Ở giai đoạn sau, cây cần đạm để tạo nên các chất tích lũy trong quả và hạt. Đối với cây lâu năm trong giai đoạn kiến thiết cơ bản hoặc kinh doanh, sau mỗi vụ thu hoạch cần phục hồi thân và lá, nên nhu cầu về đạm là rất cao.
Lân (P) đóng vai trò then chốt trong quá trình trao đổi năng lượng và tổng hợp protein, axit nucleic, nhiễm sắc thể,… Lân (P) cần cho sự phân chia tế bào, phát triển của mô phân sinh, kích thích rễ và quả phát triển, sự hình thành mầm hoa và quyết định chất lượng hạt giống,… Lân (P) giúp tăng khả năng chống chịu các điều kiện bất lợi như rét, hạn hán và sâu bệnh.
Cây con rất nhạy cảm với lân, nếu thiếu lân ở giai đoạn này, cây sẽ phát triển không cân đối về sau, và việc bổ sung lân sau này cũng không thể khắc phục được. Do đó, cần cung cấp lân cho cây ngay từ giai đoạn đầu bằng cách bón lót và bón thúc để đảm bảo sự phát triển cân bằng.
Kali (K) là nguyên tố đa lượng được cây sử dụng nhiều nhất. Kali tham gia tích cực vào quá trình quang hợp, tổng hợp các chất hydrat cacbon và gluxit của cây, vận chuyển và tích lũy sản phẩm quang hợp từ lá về các cơ quan dự trữ. Kali đóng vai trò quan trọng trong việc tổng hợp đạm, tăng cường khả năng chống chịu của cây với các điều kiện bất lợi như hạn hán, úng nước, nóng, lạnh và tăng sức đề kháng trước sâu bệnh hại.
Đối với các chất trung lượng (S, Ca, Mg)
Lưu huỳnh (S) là một trong bốn nguyên tố dinh dưỡng thiết yếu cho sự phát triển của thực vật, đứng sau Nitơ (N), Phốt pho (P) và Kali (K). Cây trồng yêu cầu một lượng lưu huỳnh gần tương đương với phốt pho để phát triển một cách cân bằng.
Lưu huỳnh quan trọng trong việc tổng hợp protein và một số axit amin thiết yếu, đồng thời tham gia vào việc tạo ra các hợp chất dạng dầu và tạo hương vị cho sản phẩm nông nghiệp. Nó cũng giúp cây tăng cường khả năng chịu lạnh và khô hạn, cũng như thúc đẩy quá trình chín của trái cây và hạt. Hơn nữa, lưu huỳnh là thành phần chủ yếu của coenzym A, một chất xúc tác quan trọng trong quang hợp, hô hấp và gia tăng hoạt động của vi sinh vật cố định đạm.
Canxi (Ca) rất cần thiết cho sự phát triển của hệ thống rễ, giúp hình thành các rễ bên và mạng lưới lông hút. Nó kích thích quá trình trao đổi chất và vận chuyển glucid trong cây. Đồng thời, canxi cũng giảm độ thẩm thấu của màng tế bào, giúp hạn chế sự hấp thu nước quá mức và tạo ra khả năng chịu ngập tạm thời cho cây.
Magiê (Mg) có vai trò quan trọng trong quang hợp cũng như trong việc tổng hợp glucid, protein và lipid của cây. Nó đặc biệt thiết yếu đối với các cây trồng như cây đường, bột, họ đậu, cây tinh dầu, cây nhựa, và các loại cây kích thích.
Mg cũng giúp điều chỉnh mức pH phù hợp cho từng bộ phận của tế bào và quá trình sinh lý của cây. Nó tham gia vào cấu tạo hoặc kích thích hoạt động của các loại enzyme; thiếu hụt Mg sẽ gây cản trở đến quá trình tổng hợp ATP và phốtphoryl hóa trong thực vật.
Kết hợp với Kali, Magiê tăng cường sức trương của tế bào, cân bằng nước trong cây, từ đó nâng cao khả năng chịu hạn của chúng.
Các nguyên tố vi lượng chỉ chiếm một lượng rất nhỏ, tuy nhiên chúng có vai trò không thể thay thế trong đời sống của cây.
Khi thiếu các nguyên tố vi lượng, cây sẽ phát triển không cân đối, thậm chí biểu hiện một số bệnh lý, làm giảm năng suất và phẩm chất của cây. Tuy nhiên, nếu thừa vi lượng, cây sẽ bị ngộ độc. Do đó, khi sử dụng vi lượng cho cây cần thận trọng, không nên lạm dụng và phải thực hiện đúng theo quy trình, kỹ thuật và lượng bón do nhà sản xuất khuyến cáo.
Trong quá trình canh tác, đất thường bị mất đi một lượng dinh dưỡng rất lớn do các tác động của yếu tố tự nhiên như rửa trôi, nhiệt độ, xói mòn và thời tiết. Đặc biệt, một lượng lớn dinh dưỡng trong đất bị cây trồng lấy đi để phục vụ quá trình phát triển.
Phân bón cung cấp dinh dưỡng, chất hữu cơ và các vi sinh vật có lợi cho đất, cải tạo đất hiệu quả và tăng độ phì nhiêu của đất.
Ví dụ, phân bón vô cơ cung cấp các nguyên tố dinh dưỡng cho đất. Các loại phân bón hữu cơ cải thiện kết cấu đất, tăng lượng hữu cơ và vi sinh vật có ích cho đất.
Tuy nhiên, nếu sử dụng loại phân bón vô cơ trong thời gian dài mà không bổ sung phân bón hữu cơ sẽ khiến đất bị thoái hóa, bạc màu và chai cứng.
Giữa cây trồng, phân bón và đất thường có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Đất đóng vai trò then chốt trong việc kết nối cây trồng với phân bón, đồng thời là kho dự trữ và nguồn cung cấp dinh dưỡng từ phân bón cho cây trồng.
Để bón phân hợp lý và phát huy được hết vai trò của phân bón, cần dựa vào nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng, đặc điểm đất đai (độ phì nhiêu, pH, thành phần cơ giới đất), khí hậu thời tiết và đặc điểm của từng loại phân bón, tập quán canh tác,…
Nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng phụ thuộc vào vai trò và chức năng của mỗi chất dinh dưỡng cũng như loại cây trồng và giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây.
Ví dụ, các chất thuộc nhóm nguyên tố đa lượng là các chất mà cây trồng cần nhiều nhất trong quá trình tổng hợp các chất hữu cơ trong cây. Các chất khác như men, các chất điều hòa sinh trưởng và các chất xúc tác cho quá trình sinh lý trong cây thì cần số lượng ít hơn và được xếp vào nhóm trung và vi lượng.
Các loại cây khác nhau có nhu cầu dinh dưỡng khác nhau. Ví dụ, cây lấy lá thì cần nhiều đạm; cây lấy hạt hoặc củ thì cần nhiều kali; đối với các cây lấy bột hoặc đường thì cần nhiều lân hơn so với các loại cây khác.
Trong suốt quá trình phát triển và sinh trưởng của cây trồng, nhu cầu dinh dưỡng sẽ khác nhau tùy theo từng giai đoạn. Ví dụ, ở giai đoạn cây sinh trưởng mạnh mẽ, thân và lá phát triển thì nhu cầu về đạm của cây rất cao. Giai đoạn phân hóa mầm hoa cần rất nhiều lân. Giai đoạn hình thành quả và hạt cần nhiều kali.
Do đó, để các chất dinh dưỡng phát huy hiệu quả cao nhất, cần bón phân một cách cân đối, đúng thời điểm và đúng giai đoạn phát triển của cây.
Để phân bón (dù là phân vô cơ hay hữu cơ) phát huy hiệu quả nhất, người nông dân cần đảm bảo 4 nguyên tắc cơ bản: đúng loại phân, đúng lúc, đúng liều lượng và đúng cách.
Có hai phương pháp bón phân chính cho cây trồng: bón lót và bón thúc.
Bón lót: Đây là giai đoạn bón phân trước khi tiến hành trồng cây, có thể thực hiện trước khi làm đất hoặc khi hoàn thiện công đoạn làm đất. Mục tiêu của việc bón lót là để cung cấp dưỡng chất cho cây trồng trong giai đoạn tiên phong ra rễ, nhằm đảm bảo rằng cây có sẵn các chất dinh dưỡng thiết yếu để phát triển ngay từ khi mới ra rễ. Phân bón lót thường được sử dụng là phân hữu cơ đã được ủ hoai mục, kết hợp cùng với các nguyên tố N, P và K.
Bón thúc: Đây là giai đoạn bón phân trong thời kỳ cây đang phát triển. Khi thực hiện bón thúc, nên lựa chọn những loại phân có khả năng tan nhanh, chất dinh dưỡng ở dạng dễ hấp thụ hoặc phân hữu cơ đã qua xử lý. Phân nên được rải đều trên bề mặt đất hoặc theo hàng, theo hố, có thể hòa tan hoặc phun lên lá. Bón có thể thực hiện quanh gốc hoặc xung quanh tán lá cây. Khi bón, cần chú ý giữ ẩm hoặc cung cấp đủ nước cho cây.
Một số nguyên nhân khiến phân bón bị thất thoát:
Ngoài những vai trò quan trọng trong việc cung cấp dinh dưỡng, cải tạo đất và giúp cây trồng phát triển cân đối và bền vững, phân bón còn có những tác động tiêu cực tới môi trường sinh thái.
Phân bón có vai trò thiết yếu trong việc duy trì và cải thiện độ màu mỡ của đất, điều này rất quan trọng cho nền nông nghiệp bền vững. Trong quá trình canh tác, nông dân cần xem xét không chỉ trọng lượng của phân mà còn phải đánh giá hiệu quả kinh tế mà loại phân bón đó mang lại cho gia đình họ.
Nếu sử dụng loại phân bón giá rẻ nhưng không mang lại hiệu quả, khiến cây trồng không đạt năng suất, dễ bị sâu bệnh và phát triển không đồng đều, thì sẽ chỉ làm cho nông dân lâm vào tình trạng nợ nần.
Diện tích đất phục vụ cho sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, trong khi dân số toàn cầu đang gia tăng, kéo theo nhu cầu về thực phẩm ngày càng lớn. Để đáp ứng nhu cầu này, cần phải tăng cường thâm canh và nâng cao năng suất cây trồng. Một trong những giải pháp quan trọng cho vấn đề này là sử dụng các loại phân bón hữu cơ thích hợp để cung cấp dinh dưỡng cho đất và cây trồng.
Việc lựa chọn đúng loại phân bón và sử dụng đúng liều lượng, đúng thời điểm sẽ mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng và tiết kiệm chi phí. Hy vọng những thông tin trong bài viết của Ecoteway, sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các loại phân bón và bảng giá thị trường hiện nay.
